Thiên niên kiện - Sơn Thục

Thiên niên kiện : Cây có thân rễ mập, bò dài, lá mọc từ thân rễ, phiến lá sáng bóng.

Thành phần hóa học :

Trong thân rễ có khoảng 0,8-1% tinh dầu tính theo rễ khô kiệt. Tinh dầu màu vàng nhạt, mùi thơm dễ chịu. Trong tinh dầu có chừng 40% l-linalol, một ít terpineol và chừng 2% este tính theo linalyl acetat. Ngoài ra còn có sabinen, limonen, a-terpinen, acetaldehyt, aldehyd propionic.
 
Tác dụng dược lý :

Thân rễ Thiên niên kiện có tác dụng ức chế yếu phù bàn chân chuột cống trắng gây bằng kaolin, không ảnh hưởng trên u hạt thực nghiệm gây bằng amian, và gây thu teo tuyến ức chuột cống đực non mức độ yếu. Ngoài ra, dược liệu còn có tác dụng như ức chế sự co thắt cơ trơn ruột chuột lang cô lập gây nên bởi histamin và acetylcholin, gây giãn mạch ngoại biên, và có tác dụng yếu ổn định màng hồng cầu in vitro. Liều chết LD50 của thiên niên kiện cho chuột nhắt trắng uống là 245g/kg.

Công dụng, chỉ định và phối hợp :

Thường dùng chữa phong hàn thấp nhức mỏi các gân xương, hoặc co quắp tê bại. Trong nhân dân, Thiên niên kiện thường được dùng chữa thấp khớp, đau nhức khớp, đau dạ dày, làm thuốc kích thích tiêu hoá.  Ngày dùng 5-10g dưới dạng thuốc sắc hoặc ngâm rượu.

Dùng trị đau bụng kinh, trừ sâu nhậy.

Thiên niên kiện còn là nguyên liệu chiết tinh dầu dùng làm hương liệu, và là nguồn nguyên liệu chiết linalol.

Để tiện cho việc sử dụng và tăng cường hiệu quả điều trị của thiên niên kiện, các nhà khoa học. đã phối hợp vị thuốc này với những thành phần thiên nhiên khác như nhũ hương, tinh chất dầu vẹm xanh và một số vitamin B, K, glycin... để bào chế theo công nghệ hiện đại dưới dạng viên nén thành sản phẩm có tên Cốt Thoái Vương. 

Hiện nay, Cốt Thoái Vương đã được sử dụng rộng rãi tại khoa cơ xương khớp của các bệnh viện lớn như Bệnh viện Quân y 103, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108. Đồng thời, nghiên cứu tại Đại học Y Hà Nội cho thấy: Chỉ sau 21 ngày sử dụng Cốt Thoái Vương, có 84,9% bệnh nhân thoát vị đĩa đệm đạt kết quả giảm đau tốt, cải thiện triệu chứng lâm sàng, không có tác dụng phụ. Đây là 1 phương pháp đơn giản, dễ sử dụng và hiệu quả cao mà không cần tốn thời gian đun sắc.

Bài thuốc trong dân gian với Thiên Niên Kiện :

Phong, thấp ngưng trệ biểu hiện như cảm giác lạnh và đau ở lưng dưới và đầu gối và co thắt hoặc tê cứng chân: Dùng Thiên niên kiện ngâm rượu với Hổ cốt, Ngưu tất và Cây kỷ tử.

Liều dùng : Ngày dùng 3 - 6g.

Cách Bào chế dược liệu :

- Theo Trung Y: Lấy rễ đã chế khô mài với rượu mà uống, hoặc mài với nước thuốc chứ không nên sắc, bay mất mùi thơm.

- Theo kinh nghiệm Việt Nam : Rửa sạch, ủ kín cho mềm, thái lát phơi râm hoặc sấy nhẹ lửa cho khô. Khi dùng thì lấy thứ lát khô ngâm rượu uống hoặc xoa bóp, hoặc phối hợp với thuốc khác tán bột làm hoàn. Cũng có thể dùng tươi giã nát, sao nóng bóp vào chỗ đau nhức.

- Bảo quản dược liệu : Dễ mốc nên phải để nơi khô ráo, mát, tránh ẩm nóng, để giữ tinh dầu.